Ustawa o ochronie sygnalistów została podpisana przez prezydenta 19 czerwca 2024, a więc wejdzie w życie 25 września 2024, trzy miesiące od dnia ogłoszenia ustawy. Ustawa dotyczy ochrony tych osób, które decydują się naświetlić naruszenia prawa w danym miejscu pracy.
Aby osobę móc nazwać sygnalistą, należy spełnić cztery określone warunki:
- posiada ona informacje, które stanowią potwierdzenie niepoprawności, powiązane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa,
- informacje posiadane przez daną osobę są oparte na faktach wskazujących, iż zauważono pewne nieprawidłowości związane z działaniem przedsiębiorstwa,
- sygnalista musi mieć chęć zgłoszenia i podjęcia w tym celu odpowiednich kroków,
- dokonanie zgłoszenia musi być poparte chęcią poruszenia ważnego problemu, a nie chęcią wyrządzenia krzywdy lub zemsty.
Sygnaliści mogą działać w dwóch zakresach: zgłaszając wewnętrznie, czyli wprost do pracodawcy lub zewnętrznie, dokonując zgłoszeń bezpośrednio do organu publicznego. Innym sposobem na ujawnienie informacji do wiadomości publicznej. Warto zaznaczyć, iż każde zgłoszenie niepoprawności musi być uzasadnione, nie mogąc być tym samym ogólnodostępne publicznie.
Ważne jest, aby dokonywane zgłoszenie nie posiadało fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji.
Sygnalistą może być:
- pracownik lub pracownik tymczasowy,
- osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej,
- przedsiębiorca,
- prokurent,
- akcjonariusz lub wspólnik,
- wolontariusz,
- stażysta,
- praktykant.
Zgłoszenie
Sygnaliści zgłaszają działania dziejące się w miejscu pracy, które są związane z obejściem lub całkowitym naruszeniem prawa. Zgłoszenia dotyczą przede wszystkim:
- korupcji,
- praniu pieniędzy lub finansowaniu działalności terrorystycznej
- zamówień publicznych,
- produktów lub usług finansowych,
- bezpieczeństwa transportu,
- bezpieczeństwa żywności,
- bezpieczeństwa pasz,
- bezpieczeństwa produktów
- ochrony środowiska,
- ochrony zdrowia publicznego,
- ochrony zdrowia zwierząt,
- ochrony konsumentów,
- ochrony danych osobowych,
- praw oraz wolności człowieka i obywatela.
Jakich informacji zgłoszenia nie obejmują?
Nie wszystkie informacje zalicza się do tych, które można zgłaszać. Są to między innymi:
- informacje dotyczące tajemnicy zawodowej medycznych i prawniczych zawodów,
- informacje dotyczące tajemnicy narady sędziowskiej
- informacje dotyczące postępowania karnego
- informacji niejawnych oraz takich, których nie można ujawnić z powodu prawnego
Czego dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów?
Treść ustawy skupia się na zasadach i warunkach objęcia ochrony sygnalistów oraz sposobach ochrony tychże osób. Określono też procedurę zgłaszania zauważonych nieprawidłowości. Należy przede wszystkim wyznaczyć osobę lub jednostkę upoważnioną do przyjmowania takiego zgłoszenia. Obowiązkiem pracodawcy będzie również stworzenie wewnętrznej procedury, poprzez którą sygnaliści mogą przeprowadzić zgłoszenie istotnych naruszeń. Należy prowadzić rejestr zgłoszeń wewnętrznych. Pracodawcy są również administratorami danych osobowych, które są w tym rejestrze. Dlatego też pracodawcy muszą wydać upoważnienie dla wewnętrznej jednostki lub osoby, która taki rejestr będzie prowadzić. W rejestrze zgłoszeń wewnętrznych powinno się zawrzeć numer zgłoszenia oraz dane osobowe sygnalisty, który określa przedmiot naruszenia prawa. Dodatkowo, należy zawrzeć w zgłoszeniu dane osoby, której to zgłoszenie dotyczy oraz adres sygnalisty do kontaktu. W rejestrze powinno się również wprowadzić informację o dalszym postępowaniu w zgłoszonej sprawie.
Po przyjęciu zgłoszenia, procedura przewiduje wyznaczenie osoby lub jednostki do podejmowania działań w następstwie do otrzymanego zgłoszenia. Dla anonimowych zgłoszeń należy opracować metodę postępowania. Zgłoszenia dokonywane przez sygnalistę mogą być przekazane ustnie bądź na piśmie.
Procedury, o których mówi ustawa o sygnalistach, obowiązuje te podmioty, które:
- zatrudniają co najmniej 50 osób jako podmiot prywatny,
- zatrudniają co najmniej 50 osób jako podmiot publiczny,
- ich działalność obejmuje oferowanie usług lub produktów finansowych, bezpieczeństwo transportu, ochrony środowiska oraz przeciwdziałają praniu pieniędzy czy finansowaniu terroryzmu (w takiej sytuacji nie liczy się liczba zatrudnionych pracowników).
Uwzględniając osoby pracujące w danym przedsiębiorstwie, bierze się pod uwagę nie tylko osoby pracujące na umowie o pracę, ale też zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych – umowa o dzieło czy umowa zlecenie, a nawet osoby samozatrudnione.
Ochrona sygnalistów określona w ustawie obejmuje:
- całkowity zakaz działań represyjnych
- odszkodowanie za działania represyjne,
- brak możliwości ze zrezygnowania z ochrony opisanej w ustawie,
- sankcje dla tych, którzy dokonują odwetu
- odwrócony ciężar dowodu.
Jakie konsekwencje są przewidziane dla sygnalistów?
Dla sygnalistów, którzy nie wiedzą, iż przekazują nieprawidłowe lub fałszywe informacje, a mieli oni powód, by twierdzić, że informacje były prawdziwe i kwalifikują się do określenia ich jako naruszenia, nie przewiduje się żadnych konsekwencji. Inaczej jest przy działaniach o charakterze złej wiary. Wówczas, sygnalista może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Osoba, która doświadczyła krzywdy z powodu zgłoszenia, ma prawo do domagania się odszkodowania w ramach naruszenia jej dóbr osobistych. Sygnalista może również zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej – do 2 lat pozbawienia wolności.
Tekst oparty na podstawie: https://www.rp.pl/prawo-pracy/art40576121-jak-zostac-sygnalista-pytania-na-ktore-warto-znac-odpowiedzi-przepisy-praktyka-bezpieczenstwo; https://www.infor.pl/prawo/sygnalisci/6636226,ustawa-o-ochronie-sygnalistow-dziennik-ustaw-kiedy-wejdzie-w-zycie.html
